Телевизийн сэтгүүл зүй

Телевизийн
сэтгүүл зүй
Телевизийн үүсэл, хөгжил
Телевиз бол мэдээллийг бичвэр, дуу, дүрс, үйл хөдлөл зэрэг олон сувгийн хамсал байдлаар дамжуулдаг олон түмэнд нөлөөлөх асар их хүчтэй, ирээдүйтэй хэрэгсэл юм. 
Иймээс ч телевиз үүссэн нь XIX зууны сүүлч, XX зууны эхэн үеийн техникийн шинжлэх ухааны гарамгай ололтуудын нэг гэж тооцдог.

Хүн төрөлхтөн анх телевиз (television) гэдэг үгтэй танил болсноор эдүгээ 106 жил, телевизийн өргөн нэвтрүүлэг эхэлснээр дал шахам жил өнгөрчээ.
Television гэдэг нь tele-алс, хол хэмээх утгатай грек үг, visio буюу үзэгдэх, харагдах гэсэн утгатай латин үгнээс гаралтай. 
Зураг дүрсийг долгионоор дамжуулж болох тухай янз бүрийн онолд эрдэмтэд эсрэг тэсрэг байр суурьтай ханддаг байжээ. 1884онд Германы эрдэмтэн Пол Нипковыг дүрсийг зайд дамжуулах анхны практик шийдлийш олсон гэж үздэг байна. Харин телевизийн тогтмол өргөн нэвтрүүлэг эхэлсэн тухай янз бүрийн эх сурвалжид янз бүрээр бичсэн байдаг. 
Дэлхийн II дайн телевизийн хөгжлийн хурдыг нэг хэсэгтээ сааруулсан байна. 

Анх 1910 онд Оросын эрдэмтэн, зохион бүтээгч Б.Н.Розинг Петербургийн техникийн дээд сургуульд цахилгаан соронзон долгионы аппарат туршиж, улмаар уг аппаратын тусламжтайгаар 1911 онд телевизийн анхны нэвтрүүлгийг үзүүлсэн түүхтэй. 
Манай оронд телевиз үүсгэн байгуулах бэлтгэл ажил 60-аад оны дунд үеэс эхэлжээ. МАХН-ын Төв Хорооны шийдвэрийн дагуу 1967 оны 9 дүгээр сарын 27-нд зурагт радиог байнгын ашиглалтад хүлээн авснаар манай оронд теле сэтгүүл зүй үүссэн гэж үздэг. Монгол телевиз энэ өдөр “манай анхны зочин” нэвтрүүлгээр нийтлэл, уран бүтээлийнхээ түүхийг эхэлсэн байна.Монгол телевизийнхэн ийнхүү уран бүтээлээ дөнгөж эхэлж байсан 1967 оны сүүлийн гурван сард арав шахам нэрийн бие даасан томоохон нэвтрүүлэг бэлтгэсэн байна.

1971 онд багачуудад зориулсан “маамуу нааш ир”, сурагчдад зориулсан “зөгнөл”, болон “спорт”, “түмний хурц хараа”, “бүсгүйчүүл”, “монголын сайхан орон”зэрэг нэвтрүүлгийг шинээр бэлтгэн үзүүлсэн байна. 1971 оны 12 дугаар сарын 2-нд “Телекино” үйлдвэр ашиглалтад орсон нь монгол телевизийн нийтлэл, уран бүтээлийн чанарыг сайжруулахад онцгой ач холбогдолтой болов. Монгол телевизийн хөгжлийн түүхийг:
Сэтгүүл зүйн мэдээлэл түгээх арга барил, ур чадварын өсөлт 
Техникийн дэвшил нэвтэрч, нэвтрүүлгийн технологид гарсан ахицдэвшил гэсэн хоёр чиглэлээр тоймлон дүгнэдэг. 

Ур чадварын өсөлт дэвшилтийг:
Бэлтгэл туршилтын үе 1967-1970
Уран бүтээлийн шинэ эрэл хайгуулын үе 1971-1976
Теле сэтгүүл зүйн арга барил жигдэрч төлөвшсөн үе 1977-1985
Нийтлэл нэвтрүүлэгт өөрчлөн байгуулалтын үзэл санаа нэвтэрсэн үе 1986-1989
Ардчилсан хувьсгалын үзэл санаа, үйл явц нийтлэл, нэвтрүүлгийн гол сэдэв болсон үе 1990 оноос хойш
Теле сэтгүүл зүйд техникийн дэвшил нэвтэрсэн үе
Гэрэл зураг ба дугуй дүрс голлог яриа ихтэй шууд нэвтрүүлгийн үе 1967-1970
Дуутай дүрс зонхилон том цуврал нэвтрүүлэг, бие даасан уран бүтээл туурвиж эхэлсэн үе 1971-1977
Телевизийн нэвтрүүлгийг өнгөт дүрсэд шилжүүлсэн үе 1976-1980
Телевизийн нэвтрүүлгийг өнгөт дүрсэд бүрэн шилжүүлсэн үе 1981 онооёс хойш гэж ангилдаг байна.

Телевизийн систем бүрэлдсэн нь
XX зууны хамгийн нөлөөтэй, хамгийн хүчирхэг мэдээллийн хэрэгслээр телевиз тодорчээ. Анх 1992 онд “Телекино” үйлдвэрийн суурин дээр “Улаанбаатар ТВ” байгуулагдаж, үүнтэй зэрэгцээгээр “Чөлөөт телевиз”, “ Мэдээлэл арилжааны чөлөөт суваг”, “Жолоо”зэрэг хувийн бие даасан теле студи, суваг нэвтрүүлгээ цацаж эхэлснээр Монголд телевизийн систем бүрэлдэн тогтох эхлэл тавигджээ. 
1990 оноос мэдээллийн хэрэгслийн тоо ер бусын хурдацтай өслөө. 1992 онд байгуулагдсан телевизийн дээрх студи, сувгуудаас өнөөдөр үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа нь “Улаанбаатар ТВ” юм. 1993 онд “МN-25 суваг”, 1996 онд “Бүргэд” телевиз, 1997 онд “Ноён” телевиз тус тус байгуулагдаж нийслэл хот дүүргүүдэд нэвтрүүлгээ цацаж эхэлсэн байна. 

Монголын телевизийн өнөөгийн тогтолцоог өмчлөлийн хэлбэрээр нь: 
Төрийн мэдлийн телевиз (Монголын үндэсний телевиз)
Хувийн, чөлөөт телевиз (МN-25 суваг, “А-Жи-Би”, “Нарны хүлэг”)
Гадаадын хөрөнгө оруулалттай хамтарсан телевиз (Бүргэд ТВ)
Байгууллагын телевиз (“Номин” телевиз) хэмээн дөрвөн үндсэн ангилалд хуваан үзнэ.


Телевиз үзэгч гэж 
хэн бэ?
гэсэн асуулт гарч ирэх нь зайлшгүй. Энэ асуултад судлаачид мөн л олон янзаар хариулдаг. Шведийн судлаач Петр Лунт “Үзэгчид бол чиний хамгийн сайн найз, том шүүмжлэгч, телевизийн уран бүтээлчийн ажлын үр дүнг үнэн бодитой дүгнэх хамгийн лут шүүгч мөн” гэжээ. Телевизийн дэлгэцээр аливаа асуудлыг яаж тавина, үзэгчдийн сэтгэл зүйд тийм байдлаар нөлөөлж байдаг. 

Телевизийн сэтгүүл зүйн ур чадварын асуудлыг авч үзэхэд түүний өөрийнх нь уран сайхны онцлог, тэнд ажиллаж байгаа сэтгүүлчдийн мэргэжлийн ур чадвар гэсэн хоорондоо уялдаатай боловч харьцангуй бие даасан хоёр ухагдахуунд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй болдог.
Телевиз амьдралын гоо сайхныг өвөрмөц яруу хэрэглүүрээр нээн харуулах уран сайхны өргөн боломжтой. Телевизийн энэ өвөрмөц, содон чанар урлаг мэдээллийн салбарынхны анхаарлыг татаж 1950-иад оны үеэс “Телевиз нь урлагийн шинэ төрөл үү, эсвэл соёл түгээх техник хэрэгсэл үү?” гэсэн асуудал хүчтэй тавигдсан байна. Гоо зүйн энэ онцлог зарчмаараа телевиз нь киноноос илүү өндөр шаардлагатай байдаг. 
Теле сэтгүүл зүйн ур чадварын өсөлт
Өөр нэг томоохон өөрчлөлт нь телевизийн улс төр, нийтлэлийн нэвтрүүлгүүд ба уран сайхны бүтээлүүдийн хооронд ойртож ижилсэх үйл явц илт болж байгаа явдал.
Дэ. Мягмарсүрэн энэ хандлагын илэрч байгаа онцлогийг тэмдэглэхдээ:
Зохиогч бие хүний идэвхитэй оролцоо, тодруулбал үйл явдалд идэвхитэй оролцож, зөвхөн мэдээлэх төдий биш, харин утга учрыг нээж таниулсан, цаашдын өрнөлтийг цэгнэн дүгнэсэн бүтээлч байр суурь нэмэгдэж байгаа.
Телевизийн нэвтрүүлгийн шууд сурвалжлагын хэлбэр нь баримтат киноны бүтээлд өргөн дэлгэрч байгааг дурьдсан байна.
Өнөөдөр олон ангит кино, жүжиг, концерт, дуу хөгжмийн элдэв шоу нэвтрүүлэггүйгээр телевизийг төсөлөх аргагүй юм. 
Теле сэтгүүл зүйн хоёр дахь чухал тал нь сэтгүүлчдийн өөрсдийнх нь мэдлэг чадварын түвшин юм. Түүнчлэн Берлиний их сургуулийн проф.Бредли “Сайн сэтгүүлч болоход гурван зүйл шаардлагатай. Энэ нь авьяас, мэдлэг, хөдөлмөр юм” гэсэн байхад залуу сэтгүүлчдэд зориулсан гарын авлагад “Сэтгүүлчдэд зайлшгүй шаардлагатай чанарууд нь цаг хугацааны мэдрэмж, үнэнч шударга, өөртөө итгэлтэй байх чанар, ёс суртахууны туйлын гүнзгий төлөвшил ” хэмээн заажээ. Энэ бүхнээс харахад сэтгүүлч гэдэг нь гүнзгий өргөн мэдлэг, тал бүрийн боловсрол, байгалийн авьяас, ёс суртахууны өндөр төлөвшил бүхий бүтээлч бие хүн юм.

Телевизийн сэтгүүлч сонин, радиогийн сэтгүүлчээс эрс өөр, нийтлэг орчинд ажилладаг. Энэ орчин нь сэтгүүлчээс ажил мэргэжлийн өвөрмөц хандлага, арга барилыг шаарддаг. 
Телевизийн энэхүү өвөрмөц шинж нь:
Түүний нийтлэг чанар
Итгүүлэн үнэмшүүлэх чадвар
Нэвтрэх чадвар болно.

Телевизийн нэвтрүүлэг 
Дүрс+Үг яриа+Дуу чимээ+Хөгжим+Чимэглэл+Тайз засал+Дэлгэц+Монтаж 
гэсэн хэрэглүүрээр бүрддэг.

Телевизийн итгүүлэн үнэмшүүлэх чадвар хүний хамгийн чухал мэдрэмжид нөлөөлдөг онцгой шинжтэй нь холбоотой байна.
Do you believe everything you see on TV? 

Өнөөдөр телевиз үйл ажиллагааныхаа чиглэл, туурвиж байгаа бүтээлийнхээ шинж чанараар мэдээллийн телевиз (Journalism), уран сайхны телевиз (Entertainment) гэсэн хоёр чиглэлээр хөгжиж байна.
Телевизийн бие даасан нэвтрүүлэгт хамгийн чухал бөгөөд бүхний эхлэл нь зохиол байдаг. Өнөөдөр телевизийн зохиолын сурвалжлага, ярилцлага, тойм гэсэн гурван хэлбэрийг түгээмэл ашиглаж байна.
Теле нэвтрүүлгийн ур чадварт редакторын үүрэг их бий. Өнөө үед редактор хүн зөвхөн сэтгүүлч төдийгүй урлаг судлаач, улс төрч, хөгжмийн зохиолч гэх мэт янз бүрийн мэргэжлийн хүн байж тухайн салбарынхаа нэвтрүүлгийг хариуцдаг байх нь илүү үр дүнтэй болж байна.


Телевизийн нийтлэлийн үр нөлөөтэй сонирхолтой зүйлийн нэг нь теле найруулал байдаг.
Теле найруулал нь сонин радиогийн найруулалтай төстэй боловч баатрын үйл амьдралыг дүрсээр харуулдгаараа онцлогтой. Теле найруулалд оролцож буй хүмүүсийн үг яриа нь бүтээлийн агуулгад нийцсэн, энгийн хүүрнэл байхын хамт аль хэсгийг нь дүрээр авч, аль хэсэгт нь яриа оруулах вэ? Гэдгийг бодож зохиолдоо нарийн тусгах нь бүтээлийн чанарт сайн нөлөө үзүүлдэг. Теле найрууллын үндэс нь мэдээж хэрэг зохиол, түүний бүрдлийн үндсэн хэсэг болох зохиогчийн эх бичвэр байдаг.
Эх Сурвалж: https://prezi.com/5uepmzw6drzc/presentation/